Het rif breekt de golf-golf-golven
Laat ons zwerven over de aarde
Laat ons de wereld rondzwerven
Wind vlaagt onze mensen in het gezicht
Die windvlaag, een blok drijfhout op het water
Die windvlaag, wrakhout drijvend op de zee
Daar verderop het eiland Kur, waar we landen
Daar, aan de lucht, het eiland Kur
van een massamoord
Hoe ver reikt de echo van een historische gebeurtenis?
Ver, zo blijkt in het geval van de genocide op Banda. Nog altijd, 400 jaar na dato, houden de gruwelijke en ontwrichtende gebeurtenissen op de nootmuskaat-eilanden de ‘hearts and minds’ van mensen bezig; op Banda, in Indonesië en Nederland. Ze roepen niet alleen belangstelling en interesse, maar ook emotie op. Misschien vandaag de dag wel meer dan ooit tevoren.
De herinnering aan de gebeurtenissen in 1621 zijn vier eeuwen lang levend gehouden en van generatie op generatie doorgegeven. In verschillende vormen en met een voortdurend hernieuwde kijk op de geschiedenis.
Na het bloedbad van gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen op Banda in 1621 waren de Banda-eilanden met een geschat aantal van 15.000 inwoners praktisch ontvolkt.
Vanaf de eerste gewelddadigheden met de VOC in 1609 tot in 1621 zijn ongeveer 14.000 Bandanese mannen, vrouwen en kinderen gedood of omgekomen. Enkele honderden waren gevangengenomen en als slaaf naar Batavia overgebracht. Anderen hadden op tijd weten te vluchten en hebben zich uiteindelijk elders, met name in de Molukken blijvend gevestigd. Tegenwoordig zijn er nog talrijke sporen van de Bandanese diaspora terug te vinden. Variaties van de oude naam voor Banda, bieden vaak een aanwijzing: Wakan, Wandan of Wadan.
Tot de dag van vandaag heeft een deel van hen in de Molukken en elders in Indonesië de kennis over hun afkomst, hun taal en cultuur weten te bewaren. Het betreft hier de bewoners van een dorp of afzonderlijke families. Een groot deel van hen heeft zich gevestigd in Kei Besar, t.w. in de dorpen Wadan Eli en Wadan Elat.
Ook in Nederland zijn nakomelingen van deze oorspronkelijke Bandanezen terug te vinden. Hun kennis over de eigen afkomst wisselt. Waar de een nagenoeg niets weet, kan de ander allerlei verhalen vertellen.
Boy Barajanan (1954). “Ik hoorde mijn vader en mijn oom wel eens praten waar wij bij zaten, dat mijn voorouders uit Banda komen. Maar verder was alles wazig”.
Abas Wakan (1955). “Ik heb altijd gezocht naar waar mijn familienaam vandaan komt.”
Aboe Marasabessy (1959). “Mijn moeder is geboren in Banda, maar haar familie komt oorspronkelijk uit Ternate. Ik heb Banda in mijn hart gesloten.”
Fatima Barjanan (1947). “Ik weet alleen maar dat mijn vader gezegd heeft dat wij van Banda naar de Kei-eilanden zijn getrokken maar waarom, dat heeft hij nooit verteld.”
Sam Pormes (1954). “Op het eiland Serua liggen slechts vier dorpen. De moeder van mijn vader is afkomstig uit Lesluru, het dorp waarvan de bewoners afkomstig zijn uit Banda.”
Peter Matulessya (1954). “Mijn opa is Eli Silooy. Familie Silooy komt oorspronkelijk van Banda, van Lautaka.”
Anthony Rettob (1952). “Zowel mijn vaders- en moedersfamilie heeft Bandanees bloed”.
De antropoloog Timo Kaartinen (Universiteit van Helsinki) spreekt over de Bandanese diaspora, naar aanleiding van zijn onderzoek naar de ‘onotani’, songs of travel. Deze liederen herdenken de heroïsche reizen van Bandanese voorouders van wie de reis naar de Kei eilanden de basis vormen voor de gemeenschap. En wie zijn nu eigenlijk de oorspronkelijke Bandanezen?
Vrouwen van vroeger en nu, uit het Euraziatische continent, krijgen een eerbetoon met de hiervoor speciaal ontworpen, unieke zeepemulsie.
De objecten visualiseren de eeuwenoude intermenselijke en interculturele verhouding tussen de Molukken, Nederland en Indonesië.
Dit wordt op een nieuwe manier onder de aandacht gebracht vanuit het perspectief van de vrouw.
De massamoord op Banda. Kunstenares Tineke Fischer werd zeer gegrepen door deze zwarte bladzijde uit de VOC-geschiedenis. Met haar kunstwerk ‘Nootmuskaat en foelie’ vraagt ze aandacht voor de menselijke prijs die is betaald voor de rijkdom, die de specerijenhandel Nederland bracht.
Het kunstwerk bestaat uit 140 nootmuskaat-noten, die lijken te zijn aangespoeld op het strand. De noten hebben iets weg van schedels. Het is alsof ze schreeuwen. In de felrode foelie kun je om hulp vragende handen zien. Samen met de chaos op het strand zijn ze een verwijzing naar het drama dat zich op de Banda-eilanden heeft afgespeeld.
Beatrice Glow is een internationaal vermaard Amerikaans kunstenaar met voorouderlijke banden met Taiwan. Ze maakt interactieve multimedia projecten, schilderijen en tekeningen, maar ook aardewerk. Het verbindende thema in haar werk is de menselijke connectie. Haar focus ligt op migratie, slavernij, en ongelijkheid in al zijn verschijningsvormen. Ook Banda’s geschiedenis heeft een belangrijke plaats in haar projecten. In haar bijdrage komen al deze aspecten samen.
Tamalia Alisjahbana is jurist, heeft in Londen en Cambridge gestudeerd en werkte als journalist. Ze is nu vooral actief in cultuur, recht en erfgoed. Haar focus ligt op de snel veranderende inzichten ten opzichte van historische (koloniale) gebeurtenissen en figuren. In deze podcast vertelt ze wat de parallellen zijn van de massamoord op Banda met huidige wereldwijde ontwikkelingen. En wat we met het standbeeld van Coen zouden kunnen doen.
Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam stond in 2021 op verschillende manieren stil bij de herdenking van de gewelddadige verovering van de Banda-eilanden door J.P. Coen 400 jaar geleden en de verweven geschiedenis tussen Nederland en de Banda-archipel.
De fotografietentoonstelling ‘I love Banda’ van Isabelle Boon geeft een beeld van de jongeren van de eilanden. Ze worden geportretteerd vanuit de vraag hoe het bewogen verleden doorwerkt naar het heden en de toekomst.
De tentoonstelling in het Scheepvaart museum werd aangevuld met het onderzoek naar een verloren gewaand manuscript over de geschiedenis van de Banda-eilanden uit de collectie van het museum en een driedelige podcastserie Het Scheepvaartmuseum: Banda & Beyond, waarin experts en kunstenaars reflecteren op het veelbewogen verleden en de impact van deze geschiedenis op het Nederland van vandaag.
Hieronder kunt u kijken naar drie minicolleges door fotograaf Isabelle Boon.
Fotograaf Isabelle Boon bouwde een band op met jongeren op de Indonesische eilandengroep Banda.
Wat is het toekomstperspectief voor de jongeren op Banda?
Wat was de grootste verrassing die fotograaf Isabelle Boon tegenkwam?
Kijk hier naar de epiloog die Isabelle Boon maakte waarin de jongeren op Banda zelf aan het woord komen. De epiloog is in samenwerking met Feba Sukmana gemaakt.
Tegenstanders van het standbeeld van Coen op de Roode Steen in Hoorn laten regelmatig hun stem horen. Door de jaren heen is op diverse manieren duidelijk gemaakt dat de verheerlijking van J.P. Coen niet past in onze moderne samenleving. In deze video van Buiding the Baileo worden twee demonstraties uitgelicht die de gemoederen (tijdelijk) bezig hielden..
Ook in 2011 was de discussie rondom Coen actueel. Het Westfries Museum besloot een grote tentoonstelling in het Westfries Museum te maken die de vorm had van een rechtszaak. De aangeklaagde was Jan Pieterszoon Coen. De aanklacht luidde: Coen is niet standbeeldwaardig. Er kwamen getuigen aan het woord die voor en tegen de aanklacht pleitten. Luister hieronder naar de argumenten, zoals bijvoorbeeld die van de in 2016 overleden Bob Entius, onderwijzer en verklaard tegenstander van het beeld.
